Youtube không phải là báo chí!

Ngày đăng: 24-06-2020 Lượt xem: 1652

Độ 20 năm gần đây, với sự phát triển mạnh mẽ của báo điện tử, nhiều người cho rằng báo chí ngày càng mang tính cá nhân hóa, bởi một cá nhân có thể chủ động sản xuất tác phẩm báo chí, đăng tải trên một kênh báo chí chính thức mà không còn qua nhiều khẩu biên tập, kiểm soát nội dung và hình thức như trước, có thể đăng khi họ ở nơi nào đó cách xa tòa soạn... Tuy nhiên, một số người khác lại cho rằng sự phát triển của mạng internet, nở rộ các trang blog và web cá nhân, sau này là mạng xã hội, tính chất cá nhân hóa thể hiện ở chỗ một người (hoặc một nhóm người, mà không phải là một tổ chức chính thức) có thể tự tạo cho mình một kênh thông tin có tính chất báo chí với nhiều thể loại tác phẩm tương tự như tác phẩm báo chí. Đây là một quan niệm cần suy nghĩ lại, nhất là với trường hợp các trang, các kênh trên Youtube.

Hiện nay, nhiều đài truyền hình và kênh truyền hình ở Việt Nam đã phát trên Youtube và xem đó là một xu hướng không thay đổi được. Truyền hình xem lại thậm chí có phần lép vế so với các chương trình phát trên Youtube, bởi khi xem lại thì thường lệ thuộc vào khoảng thời gian lưu trữ của nhà cung cấp dịch vụ (thí dụ, có dịch vụ chỉ cho xem lại ở một số kênh và trong vòng 24 giờ), còn trên Youtube, người xem có thể chỉ cần xem chương trình mình thích (thậm chí có thể lựa chọn mục hay khoảng thời gian mình muốn xem) ở bất kỳ thời điểm nào nếu nội dung đó không bị rút khỏi hệ thống của Youtube. Thí dụ: người xem thích chương trình A phát trên đài X vào khung giờ 20 – 21g, nhưng do có nhiều việc bận, người đó có thể xem lại chương trình đó trên Youtube vào bất kỳ giờ nào, hoặc xem lại nhiều lần, thậm chí còn có thể sao chép lại để làm tư liệu, điều mà họ rất khó thực hiện nếu lỡ không xem chương trình phát trên truyền hình.

Hiện đã có một số tổ chức và cá nhân thực hiện, sản xuất các chương trình tương tự như chương trình truyền hình để phát trên Youtube, có tin tức, có phóng sự, có phỏng vấn, có phim tài liệu… Một số khán giả sau khi đã quen thuộc với việc xem truyền hình qua Youtube cũng đã “lấn sang” xem các chương trình này trong tâm thế như đang xem một chương trình truyền hình thực thụ.

Tuy nhiên, loại chương trình này dù có nhiều điểm giống với các chương trình truyền hình do các đài truyền hình sản xuất thì vẫn không phải là một chương trình mang tính báo chí và bản thân kênh đó không phải là báo chí. Trước hết, về nền tảng công nghệ, Youtube tuy là một mạng xã hội mang tính toàn cầu, có độ ảnh hưởng lớn và có uy tín nhất định nhưng bản thân nó không thể kiểm soát được tất cả nội dung được đăng, phát, càng không thể quản lý được các chương trình bằng tiếng Việt được phát hướng đến đối tượng khán giả là người Việt nếu máy chủ đặt ở nước ngoài. Do đó, việc chịu trách nhiệm nội dung của những gì phát trên Youtube là gần như hoàn toàn bị bỏ ngỏ, chỉ khi nào có yếu tố “vi phạm tiêu chuẩn cộng đồng” (như có liên quan đến bạo lực, tính dục, phân biệt tôn giáo, sắc tộc…) hoặc do cơ quan chức năng của Việt Nam lên tiếng đấu tranh thì trang chủ mới có động thái gỡ hoặc đóng trang. Chẳng hạn, các trang của người mang tên “Khá Bảnh” từng đình đám nhưng có nội dung rất xấu chỉ bị rút khỏi Youtube khi có đấu tranh của cơ quan chức năng nước ta về tính chất vi phạm pháp luật và kích động bạo lực của trang này…

Bên cạnh đó, việc tổ chức thực hiện các chương trình này thường có một nhóm người, một cá nhân hoặc một tổ chức không chính thức thực hiện, mức độ bảo đảm về tính pháp lý, tính chính xác, tính trung thực gần như ít được xem xét. Người ta có thể làm một chương trình hệt như chương trình thời sự của một đài truyền hình, có tin tức, phóng sự, phỏng vấn… với những người như là “phóng viên”, “phát thanh viên”, “biên tập viên”, “người dẫn chương trình”… nhưng đó là do họ tự “phong” chứ không được các cơ quan chức năng công nhận, thừa nhận hay cấp phép. Các nội dung đăng tải trên đó nếu không vi phạm pháp luật đến độ bị phản ánh, bị tố cáo thì dường như cứ tồn tại bình thường. Do đó, có những chương trình do cá nhân hoặc nhóm cá nhân ở nước ngoài sản xuất và đăng tải nói về tình hình trong nước với nhiều thông tin có thật (do họ lấy từ báo chí trong nước) lại lồng ghép những thông tin “lượm lặt” (kiểu “có tin đồn”, “có ý kiến cho biết” hoặc theo người nào đó không thể xác định) hoặc ý kiến suy diễn sai trái, có thể dẫn dắt người xem đi đến một nhận thức sai lầm.

Ngay cả một số kênh, một số chương trình mang nội dung là cung cấp kiến thức, tư vấn… nếu không do cơ quan chức năng tổ chức sản xuất và đăng tải thì tính xác thực, độ tin cậy cũng rất khó bảo đảm. Chẳng hạn, có kênh chuyên hướng tới đối tượng người xem là trẻ em, với các nội dung mang tính giải trí như nói về đồ chơi, hướng dẫn nấu các món ăn đơn giản, hướng dẫn làm đồ chơi thủ công, các thử thách vui nhộn… nhưng không ai chắc rằng những thông tin, hướng dẫn đó là xác thực, nếu có ai đó xem và làm theo mà ngộ độc, nguy hiểm… thì cũng không ai chịu trách nhiệm. Hoặc có youtuber chuyên kể “chuyện ma” khiến một số em nhỏ bị ảnh hưởng đến tâm lý, nhận thức, hành vi… một cách lâu dài thì cũng không có căn cứ xử lý người sản xuất…

Kể cả một số kênh hay chương trình thực hiện công tác xã hội, từ thiện, về hình thức là giới thiệu những hoàn cảnh khó khăn để kêu gọi sự ủng hộ của cộng đồng xã hội nhưng ít khi được xem xét đến tính chân thực, hợp lý (thậm chí hợp pháp) về nội dung, như câu chuyện liệu có thật không, việc ủng hộ đó có bị lợi dụng không, người thực hiện có dụng ý gì khác không, việc khiếu nại, phản ánh về tính chính xác (nếu có) thì có thể gửi đến đâu (thay vì nếu do cơ quan báo chí thực hiện thì có thể gửi đến tòa soạn, cơ quan chủ quản hoặc cơ quan quản lý nhà nước)… Trên thực tế, các kênh sản xuất các chương trình loại này không hiếm và cũng đã từng có ý kiến phê phán về tính khách quan, chính xác.

Ngoài ra, còn một số chương trình có nội dung ngụy tạo nhằm dụng ý xuyên tạc tình hình trong nước, phá hoại khối đại đoàn kết toàn dân tộc, gây chia rẽ giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân, bịa đặt nhằm công kích các vị lãnh đạo… với những thông tin lập lờ (có chút thông tin có thật và gắn với thông tin sai trái, suy diễn từ thông tin có thật để làm người xem có nhận thức sai lệch, trộn lẫn giữa thông tin có thật và thông tin ngụy tạo hoặc hoàn toàn dựng chuyện…). Dạng thường thấy là từ thông tin về một vụ việc có thật được gắn với sự bao che, hành vi sai trái của các vị lãnh đạo Đảng và Nhà nước dù những điều đó không có cơ sở hoặc được dẫn dắt theo hình thức ngụy biện, gán ghép phi lý. Đó là trường hợp của vụ một học sinh tử vong do bị bỏ quên trên xe lại được dàn dựng như là một vụ bưng bít thông tin, xử lý sai trái do có liên quan đến một vị lãnh đạo cấp cao, dù điều này hoàn toàn không có cơ sở…

Cũng như một số mạng xã hội khác, thông tin trên Youtube có cả “vàng” và “cám”, kể cả có “vàng lẫn cám” (mà lẫn lộn kiểu này thì giá trị bị giảm sút rất nghiêm trọng!), trong đó “vàng” thì ít mà “cám” thì nhiều. Trên thực tế, không phải người xem nào cũng đủ thông tin, kiến thức và nhận thức để phân biệt đâu là đúng – sai, hay - dở, xây dựng – chống phá… Do đó, các cơ quan chức năng cần tích cực nắm bắt, kiểm soát các kênh, chương trình trên Youtube để liên hệ, thậm chí đấu tranh, với ban điều hành mạng xã hội này nhằm gỡ, khóa nhưng trang, chương trình có nội dung sai trái, lệch lạc. Mặt khác, cần có nhiều biện pháp tuyên truyền, thông tin cho người dân có kiến thức, nhận thức phù hợp khi tiếp cận các thông tin trên Youtube nói riêng và các mạng xã hội khác nói chung. Trong từng cơ quan, đơn vị, tổ chức, đoàn thể…, cần có các biện pháp giáo dục, vận động cán bộ, công chức, viên chức, người lao động, đoàn viên, hội viên của mình nâng cao cảnh giác trước những trang, những chương trình không rõ nguồn gốc, có nội dung không rõ ràng, có biểu hiện nghi vấn hoặc đã thể hiện dụng ý xấu. Cần tạo ý thức đấu tranh ở mỗi người với những trang, những nội dung sai trái, lệch lạc với tổ chức, với người lãnh đạo trong cơ quan, đơn vị, với cơ quan chức năng… nếu phát hiện có kênh, trang, chương trình mang biểu hiện nghi vấn.

Youtube hiện tại không là báo chí và có thể sẽ không bao giờ là báo chí, các youtuber không phải là nhà báo và sẽ không bao giờ là nhà báo nếu chỉ hoạt động trên môi trường đó. Chúng ta có thể xem, tham khảo, giải trí nhưng đừng xem những gì trên Youtube như là nội dung của báo chí, bởi tính phức tạp, đa dạng nhưng thiếu kiểm soát của nó!

NGŨ YÊN